Επιπτώσεις στην υγεία

ΥΠΟΜΝΗΜΑ
Θεσσαλονίκη 10 Ιούνη 2010
Θέμα : Επιπτώσεις στην Υγεία και άλλες παθήσεις από την εργασία σε βάρδιες .
Οι βάρδιες διαταράσσουν το βιολογικό ρυθμό των εργαζομένων. Το κυλιόμενο ωράριο ερ¬γασίας δημιουργεί βραχυπρόθεσμες αλλά και μακροπρόθεσμες συνέπειες στην υγεία.
Στις επιπτώσεις περιλαμβάνονται διαταραχές στον ύπνο, καρδιαγγειακές παθήσεις, γαστρεντερικές διαταραχές και επιδείνωση χρόνιων παθήσεων.
Ο ινσουλίνη εξαρτώμενος διαβήτης ρυθμίζεται δυσκολότερα και έχει περιγραφεί αύξηση των κρίσεων επιληψίας εργαζομένων σε εναλλασσόμενες βάρδιες.
Η αυξημένη κατανάλωση καφεΐνης και καπνού συντελεί στην αύξηση των συμπτωμάτων από το καρδιαγγειακό και το γαστρεντερικό. Σε μία μελέτη βρέθηκε ότι ο κίνδυνος ισχαιμικής καρδιοπάθειας αυξάνεται ανά¬λογα με τη διάρκεια απασχόλησης σε κυκλικό ωράριο.
Η κοινωνική ζωή των εργαζομένων πολλές φο¬ρές διαταράσσεται. Μία άλλη μελέτη έδειξε ότι οι εργαζόμενοι σε βάρδιες παρουσιάζουν σε μεγα¬λύτερη συχνότητα κατάχρηση αλκοόλ, εργασιακό στρες και συναισθηματικά προβλήματα σε σχέση με εργαζόμενους με απλό ωράριο.
Πριν την έναρξη της εργασίας σε βάρδιες πρέπει να υπάρχει εξασφάλιση επιμελούς ιατρικής ε¬ξέτασης του εργαζομένου για τον έλεγχο της καταλληλότητας για τη συγκεκριμένη εργασία. Στη συ¬νέχεια παρακολούθηση της υγείας του με κατάλληλο περιοδικό έλεγχο.
Η εργασία σε βάρδιες που περιλαμβάνει τη νυκτερινή βάρδια, προκαλεί αποσυντονισμό των κιρκάδιων ρυθμών (το 24ωρο βιολογικό ρολόι του καθενός) με ψυχοσωματικές επιπτώσεις και βλαπτικά βραχυχρόνια και μακροχρόνια αποτε-λέσματα στην υγεία.
Για τα άτομα που έχουν προσβληθεί από παθήσεις οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν προκληθεί ή να επιδεινωθούν από την εργασία σε βάρδιες, πρέπει να εξετάζεται η δυνατότητα εξαίρεσης από την εργασία σε βάρδιες ή τη νυχτερινή εργασία.
Η νυκτερινή εργασία είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες που μπορεί να μεταβάλλει τις φυσιολογικές απαντήσεις του άξονα υποθαλάμου – υπόφυσης-επινεφριδίων και συνεπώς την ψυχο¬σωματική ισορροπία και υγεία του εργαζομένου.
Ο εργαζόμενος τη νύχτα πέρα από την εκτέλεση μιας εργασίας που έρχεται σε αντίθεση με τους κιρκαδιανούς ρυθμούς του, αναγκάζεται να υποστεί και τις δυσμενείς επιπτώσεις της ελάττωσης των επαφών με την οικογένεια και την κοινωνία, οι οποίες συχνά επιδεινώνουν την ψυχολογική επιβάρυνση της νυκτερινής εργασίας.

Η εργασία σε νυχτερινή βάρδια, αποτελεί μια αντικειμενική στρεσογόνο κατάσταση για τον ορ¬γανισμό κυρίως:
• στο βιολογικό επίπεδο, μέσω της διαταραχής του κύκλου ύπνου – εγρήγορσης, του φυσιολογικού κιρκαδιανού ρυθμού και των βιολογικών λειτουργιών
• στην ικανότητα προς εργασία, μέσω των φυσιολογικών αυξομειώσεων της προσοχής και της ε¬τοιμότητας, με επακόλουθο το μεγαλύτερο κίνδυνο λαθών και ατυχημάτων
• στην κατάσταση της υγείας, κυρίως διαταραχές του ύπνου και της πεπτικής λειτουργίας και μα¬κροχρόνια πιο σοβαρές παθολογικές καταστάσεις από το γαστρεντερικό, το νευρολογικό και το καρδιαγγειακό
• στην κοινωνική και οικογενειακή ζωή, δυσκολία στη διατήρηση των συνήθων διαπροσωπικών σχέ¬σεων, με επακόλουθες αρνητικές επιδράσεις στην οικογενειακή ζωή και στις κοινωνικές επα¬φές.
Οι γυναίκες εκτός από τα κοινά με τους άνδρες προβλήματα, υφίστανται πρόσθετα προβλήματα που έχουν σχέση με τις οικογενειακές τους ευθύνες.
Στην οργάνωση της εργασίας σε βάρδιες δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη μόνο οι ανάγκες της φύλαξης των σχολείων , αλλά και η φυσιολογία του ατόμου και ψυχολογικές και κοινωνικές παράμετροι .
Η νυχτερινή εργασία πρέπει να θεωρείται σαν ένας από τους παράγοντες ή καταστάσεις κινδύνου που προκαλούν ή ευνοούν την ανάπτυξη διαφόρων ασθενειών και για αυτό το λόγο -στη διάρκεια των περιοδικών ελέγχων- είναι πρωταρχικής σημασίας η έρευνα πρόωρων σημείων ή συμπτωμάτων, χα¬ρακτηριστικών .
Εξάλλου, ανάλογη ερμηνεία θα ήταν αντίθετη με το προστατευτικό για τον εργαζόμενο πνεύμα της Οδηγίας 93/104/ΕΚ, η οποία έχει υπερνομοθετική ισχύ, κατ’ αρ.28 παρ.1 Σ, στο προοίμιό της οποίας επισημαίνεται πως σκοπός των διατάξεών της είναι η εξασφάλιση υψηλότερου επιπέδου προστασίας της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων. Συγκεκριμένα για την νυχτερινή εργασία, η ανωτέρω Οδηγία θεσπίζει ένα ελάχιστο προστατευτικό πλαίσιο, διευκρινίζοντας ότι «από σχετικές μελέτες έχει αποδειχθεί ότι ο ανθρώπινος οργανισμός είναι πιο ευαίσθητος κατά τη διάρκεια της νύχτας στις περιβαλλοντικές οχλήσεις και σε ορισμένες επαχθείς μορφές οργάνωσης της εργασίας, καθώς και ότι οι μακρές περίοδοι νυχτερινής εργασίας είναι επιζήμιες για την υγεία των εργαζομένων και μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλειά τους στην εργασία.». Στο ίδιο προστατευτικό πλαίσιο κινείται, εξάλλου, και το αρ.22 Σ., το οποίο θέτει στο Κράτος την υποχρέωση να μεριμνά για την υλική και ηθική εξύψωση των εργαζομένων. της δυσκολίας της προσαρμογής στη νυχτερινή εργασία.
Για τα άτομα που έχουν προσβληθεί από παθήσεις οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν προκληθεί ή να επιδεινωθούν από την εργασία σε βάρδιες, πρέπει να εξετάζεται η δυνατότητα εξαίρεσης από την εργασία σε βάρδιες ή τη νυχτερινή εργασία.
Η νυχτερινή εργασία πρέπει να θεωρείται σαν ένας από τους παράγοντες ή καταστάσεις κινδύνου που προκαλούν ή ευνοούν την ανάπτυξη διαφόρων ασθενειών και για αυτό το λόγο -στη διάρκεια των περιοδικών ελέγχων- είναι πρωταρχικής σημασίας η έρευνα πρόωρων σημείων ή συμπτωμάτων, χα¬ρακτηριστικών της δυσκολίας της προσαρμογής στη νυχτερινή εργασία .
Το εσωτερικό κιρκαδιανό σύστημα ή κοινώς το βιολογικό ρολόι του ανθρώπινου οργανισμού αποτελείται από τρία κύρια μέρη:
α) Τους βηματοδότες, που στην περίπτωση του ανθρώπου (και πολλών άλλων ζώων) είναι πυρήνες του κεντρικού νευρικού συστήματος και βρίσκονται σε μία περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται υποθάλαμος, απ' όπου κυβερνούν τους βιολογικούς ρυθμούς του σώματος
β) Τις νευρικές ίνες που προσάγουν μεταξύ άλλων την ημερήσια διακύμανση του φωτός, την οποία προσλαμβάνουν από τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς χιτώνα του ματιού,
γ) Τις νευρικές ίνες που μεταφέρουν την κιρκαδιανή πληροφορία στον οργανισμό και κυρίως σε ένα άλλο κέντρο του εγκεφάλου (την λεγόμενη επίφυση), προκαλώντας την σύνθεση και την έκκριση της ορμόνης μελατονίνη.
Η έκκριση της μελατονίνης αρχίζει δύο λεπτά μετά τη δύση του ηλίου και αναστέλλεται ένα λεπτό μετά την ανατολή του.

Με αυτή την ευφυή διαδικασία ο οργανισμός αποκωδικοποιεί το ηλεκτρομαγνητικό σήμα (π.χ. φως) μετατρέποντάς το σε νευρομεταβιβαστικό ερέθισμα, το οποίο μέσα από μία βιοχημική αντίδραση συνθέτει μία ουσία (τη μελατονίνη).

Η μελατονίνη μεταφέρεται στην κυκλοφορία του αίματος και με την ποσότητα και την διάρκεια της έκκρισής της διαβιβάζει το ανάλογο μήνυμα στα διάφορα όργανα του σώματος. Δηλαδή η μελατονίνη είναι κάτι σαν ένας βιολογικός «μετασχηματιστής» ή «διακόπτης».
Στους ανθρώπους, η ημερήσια φάση συνοδεύεται από αύξηση της ενεργητικότητας και της θερμοκρασίας του σώματος και μείωση έως και αναστολή της έκκρισης διαφόρων ορμονών ενώ, αντίθετα, η νυκτερινή φάση χαρακτηρίζεται από απόσυρση, ύπνο, μείωση της θερμοκρασίας του σώματος και αύξηση της έκκρισης των νυκτερινών ορμονών.
Ο βιολογικός χρόνος που καθορίζεται από τους ενδογενείς ρυθμούς επηρεάζει πολλές σημαντικές λειτουργίες του οργανισμού τόσο σωματικές όσο και νοητικές, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται η μάθηση, η μνήμη, η προσοχή και η συγκέντρωση, η εξάρτηση - απεξάρτηση από ένα ερέθισμα κ.ά. Η επιρροή αυτή σημαίνει λ.χ. ότι η μνημονική ικανότητα εμφανίζει ημερήσια διακύμανση, με περιόδους κατά τις οποίες η δυνατότητά της αυξάνεται ή μειώνεται σημαντικά.
Η οποιαδήποτε διαταραχή στη σχέση του κιρκαδιανού ρυθμού και του ρυθμού διακύμανσης της δραστηριότητας στον άνθρωπο σημαίνει «εσωτερική κακοφωνία» και επηρεάζει μεγάλο τμήμα της ψυχικής διάθεσης, των νοητικών λειτουργιών, της εν γένει ανθρώπινης συμπεριφοράς και των σωματικών λειτουργιών
Το άτομο, ακριβώς λόγω αποσύνδεσης των βιολογικών του ρυθμών, αδυνατεί ν' αντεπεξέλθει και εμφανίζει χαρακτηριστικά συμπτώματα, όπως εξάντληση, μείωση της δυνατότητας συγκέντρωσης, μείωση της επίδοσης και της απόδοσης, δυσκοιλιότητα ή διάρροια, αϋπνία, μείωση της όρεξης, πονοκέφαλο, διαταραχή της βραδινής όρασης (λόγω διατάραξης του κιρκαδιανού ρυθμού των κυττάρων που είναι υπεύθυνα για την έγχρωμη και μαυρόασπρη όραση), και περιορισμένη περιφερική όραση.
Μελέτες έχουν δείξει πως τα άτομα που εργάζονταν συνεχώς με εναλλασσόμενες βάρδιες για πάνω από 15 χρόνια εμφάνιζαν σε μεγαλύτερα ποσοστά πονοκεφάλους και μειωμένη σεξουαλικότητα, αλλά επίσης διέτρεχαν και αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ισχαιμικών καρδιακών επεισοδίων και καρκίνου. Ιδιαίτερα οι γυναίκες είχαν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, πιθανώς λόγω μειωμένης έκκρισης της νυκτερινής μελατονίνης η οποία θεωρείται προστατευτικός παράγοντας που αναστέλλει την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων.
Μερικές από τις διατάξεις του Π.Δ. 88/1999 .
ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ 88/1999
"Ελάχιστες προδιαγραφές για την οργάνωση του χρόνου εργασίας σε συμμόρφωση µε την οδηγία 93/104/ΕΚ" (Φ.Ε.Κ. 94/Α/13-5-1999)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΑΝΑΠΑΥΣΗΣ - ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Άρθρο 3 (Άρθρο 3 οδηγίας)
Ημερήσια ανάπαυση
Για κάθε περίοδο 24 ωρών, η ελάχιστη ανάπαυση δεν μπορεί να είναι κατώτερη από δώδεκα 12 συνεχείς ώρες.
Η περίοδος των 24 ωρών αρχίζει την 00:01 και λήγει την 24:00 ώρα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
ΝΥΧΤΕΡΙΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ - ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΤΑ ΒΑΡΔΙΕΣ - ΡΥΘΜΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Άρθρο 8 (Άρθρα 8 και 16 παράγραφος 3 οδηγίας)
Διάρκεια της νυχτερινής εργασίας
1.Ο κανονικός χρόνος εργασίας των εργαζομένων τη νύχτα δεν πρέπει να υπερβαίνει κατά µέσο όρο τις οκτώ ώρες ανά εικοσιτετράωρο σε περίοδο μιας εβδομάδας.
Μπορεί να ορίζεται διαφορετική από την παραπάνω περίοδο αναφοράς µε συλλογικές συμβάσεις εργασίας που συνάπτονται σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο.
Εάν η ελαχίστη περίοδος εικοσιτετράωρης εβδομαδιαίας ανάπαυσης που απαιτείται από το άρθρο 5 εμπίπτει σ αυτή την περίοδο αναφοράς, δεν λαμβάνεται υπόψη για τον υπολογισμό του μέσου όρου.
2. Οι εργαζόμενοι τη νύχτα, όταν η εργασία την οποία εκτελούν ενέχει ιδιαίτερους κινδύνους ή σημαντική σωματική ή πνευματική ένταση, δεν πρέπει να εργάζονται περισσότερο από οκτώ ώρες κατά τη διάρκεια εικοσιτετράωρης περιόδου στην οποία πραγματοποιούν νυχτερινή εργασία.
Η εργασία που ενέχει ιδιαίτερους κινδύνους ή σημαντική σωματική ή πνευματική ένταση, εφόσον δεν ορίζεται από την κείμενη νομοθεσία ή από συλλογικές συμβάσεις εργασίας, καθορίζεται στο επίπεδο της επιχείρησης
μετά από διαβούλευση μεταξύ του εργοδότη και των εκπροσώπων των εργαζομένων (ν. 1264/82) ή των εκπροσώπων τους για θέματα υγιεινής και ασφάλειας των εργαζομένων [άρθρα 2 (παράγραφος 4) και 10 του π.δ. 17/96) και σύμφωνα µε την γραπτή εκτίμηση κινδύνου [άρθρο 8 (παράγραφος 1) του π.δ. 17/96], στην οποία θα πρέπει να εκτιμώνται και οι κίνδυνοι που συνδέονται µε την νυχτερινή εργασία.
Άρθρο 9 (Άρθρο 9 οδηγίας)
Ιατρική εξέταση και μετάθεση των εργαζομένων τη νύχτα σε θέση ημερήσιας εργασίας
1. Σε κάθε εργαζόμενο πριν αναλάβει εργασία κατά τη νύχτα, και στη συνέχεια κατά τακτά χρονικά διαστήματα ,πρέπει να γίνονται οι απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις προκειμένου να εξετασθεί η καταλληλότητά του για την εργασία αυτή.
2. Εφόσον οι εργαζόμενοι τη νύχτα, μετά από τις προβλεπόμενες στην παράγραφο 1 του παρόντος άρθρου ιατρικές εξετάσεις αποδειχθεί ότι έχουν προβλήματα υγείας που οφείλονται στη νυχτερινή εργασία , μετατίθενται σε θέση ημερήσιας εργασίας για την οποία είναι κατάλληλοι.
3. Οι ιατρικές εξετάσεις της παραγράφου 1 του παρόντος άρθρου διέπονται από το ιατρικό απόρρητο και δεν επιβαρύνουν τους εργαζόμενους. Στις περιπτώσεις των επιχειρήσεων που έχουν υποχρέωση να χρησιμοποιούν υπηρεσίες γιατρού εργασίας, οι εξετάσεις αυτές γίνονται από τον γιατρό εργασίας της επιχείρησης ή από τις Υπηρεσίες Προστασίας και Πρόληψης µε τις οποίες συμβάλλονται. Σε αντίθετη περίπτωση γίνονται από τις αρμόδιες υπηρεσίες των Ασφαλιστικών Οργανισμών ή του Εθνικού Συστήματος Υγείας.
Άρθρο 10 (Άρθρο 10 οδηγίας)
Εγγυήσεις για νυχτερινή εργασία
Για την προστασία των ειδικών κατηγοριών εργαζομένων όπως οι έγκυες γυναίκες, οι νέοι κλπ, και όσον αφορά την νυχτερινή τους απασχόληση εφαρμόζονται οι διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας.
Για τις κατηγορίες εργαζομένων για τις οποίες απαιτείται κατά την εργασία τους η λήψη ιδιαίτερων επί πλέον των γενικών μέτρων, πρέπει στην γραπτή εκτίμηση κινδύνου που έχει υποχρέωση να διαθέτει ο εργοδότης , σύμφωνα µε το άρθρο 8 (παράγραφος 1) του π.δ. 17/96, να λαμβάνονται ιδιαίτερα υπόψη και οι κίνδυνοι που συνδέονται με τη νυχτερινή εργασία.
Άρθρο 11 (Άρθρο 11 οδηγίας)
Ενημέρωση σε περίπτωση που χρησιμοποιούνται εργαζόμενοι τη νύχτα
Ο εργοδότης που χρησιμοποιεί εργαζόμενους την νύχτα, ενημερώνει τις αρμόδιες επιθεωρήσεις εργασίας σύμφωνα µε τις διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας.
Άρθρο 12 (Άρθρο 12 οδηγίας)
Προστασία της ασφάλειας και της υγείας
1. Ο εργοδότης υποχρεούται να λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να εξασφαλίζει την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων τη νύχτα και των εργαζομένων σε βάρδιες ως προς όλες τις πτυχές της εργασίας, ανάλογα και µε τη φύση της εργασίας αυτής.
2. Οι υπηρεσίες του τεχνικού ασφάλειας και του γιατρού εργασίας που προβλέπονται από το άρθρο 4 (παράγραφος 1) του ν. 1568/85 "Υγιεινή και Ασφάλεια των Εργαζομένων" (177/Α) και το άρθρο 4 του π.δ. 17/96 καθώς και τα μέτρα προστασίας και πρόληψης στον τομέα της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων τη νύχτα και των εργαζομένων σε βάρδιες, πρέπει να είναι τουλάχιστον ισοδύναμα µε τα προσφερόμενα στους άλλους εργαζόμενους και να είναι διαθέσιμα ανά πάσα στιγμή.
Άρθρο 13 (Άρθρο 13 οδηγίας)
Ρυθμός εργασίας
Ο εργοδότης που προτίθεται να οργανώσει την εργασία με ένα ορισμένο ρυθμό πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη γενική αρχή της προσαρμογής της εργασίας στον άνθρωπο, ιδίως προκειμένου να περιοριστεί η μονότονη και η ρυθμική εργασία, σε συνάρτηση µε το είδος της δραστηριότητας και τις απαιτήσεις ασφάλειας και υγείας , ιδιαίτερα όσον αφορά τα διαλείμματα του χρόνου εργασίας.
Άρθρο 15
Έλεγχος εφαρμογής
O έλεγχος της εφαρμογής του παρόντος ανατίθεται στις αρμόδιες ελεγκτικές υπηρεσίες Επιθεώρησης Εργασίας σύμφωνα µε τις κείμενες διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας.
Άρθρο 16
Κυρώσεις
1. Σε κάθε εργοδότη που παραβαίνει τις διατάξεις του παρόντος διατάγματος επιβάλλονται, ανεξάρτητα από τις ποινικές κυρώσεις, οι διοικητικές κυρώσεις του άρθρου 24 του ν. 2224/94 µε την επιφύλαξη των διατάξεων του
άρθρου 6 της KYA 88555/3293/30.9.88 που κυρώθηκε µε το άρθρο 39 του ν. 1836/89.
2. Σε κάθε εργοδότη που παραβαίνει από αμέλεια ή πρόθεση τις διατάξεις του παρόντος επιβάλλονται οι ποινικές κυρώσεις του άρθρου 25 του ν. 2224/94 .

ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ
Φύλακας σχολικών κτηρίων
Δήμου Θεσσαλονίκης